به بهانه غزّه خانه داری یا نداری اتحادیه مستقل خبرنگاران فقر ِ عمومی و عمومیّت ِ فقر رابطه فاصله طبقاتی با استبداد

[بیشتر]

فقه هوش مصنوعی فهرست فصوص و فتوحات ما چند روح داریم؟ چه شود؟ سارق ِ خدمتگزار

[بیشتر]

• روش محاسبه سود وام بانکی
• مسأله شناخت
• تأمین امام جماعت
• اصول تربیت فرزند
• انرژی‌های غیرهمسو
• مسیر مرجعیّت
• خانواده؛ دشمن کاپیتالیسم
• هویّت ِ بورس
• عشق و فقه
• نواقص العقول
• من؛ مسئول
• فهم غلط از استخاره
• درمان ِ سازمان ِ تنبل
• تحولات اقتصاد کلان
• اولین نرم‌افزار من
• انقلاب در ساختارها
• پول در بانک
• سازمان جبهه
• آسیب فعالیت فرهنگی
• سامانه خانواده
• چرا تعدّد زوجات نه
• هدف ِ ازدواج
• چه کنیم؟
• سبک زندگی
• نسبت عقل و دین
• حل مشکل جبر و اختیار
• پارادوکس طلبه برنامه نویس
• سفرنامه خاورمیانه

[بیشتر]

اگر خواننده بازگردد رأی ِ مخفی دستاورد تحصیلی شدّت ِ عدالت رشد

[بیشتر]

و ایضاً ریشه‏‌های نظری ناتوانی ایرانیان در تقابل با استثمار
ایران نیز کشور بزرگی بود. این را صنعت آن دوران نشان می‏دهد. وقتی آثار باستانی دوره صفویه را می‏بینیم. کشوری که آباد نباشد این‏همه کاروانسرا * ندارد. صنعت توریسم فعّال است. تجار در امنیت اگر نباشند این‏همه رفت و آمد بین بلاد نمی‏شود، جاده ابریشم راه نمی‏افتد. ** اگر امنیت و آرامش نباشد هزاران اختراع صورت نمی‏پذیرد و دانشمندان دست به ساخت بناهای غیرمتعارف مثل منارجنبان *** و مادی‏های اصفهان *2* و جوی‏های شگفت‏آور فین *3* کاشان نمی‏زنند. زمین چوگان به وسعت میدان نقش جهان نمی‏سازند *4* که جایگاه ویژه‏ای مشرف به آن مثل عمارت عالی‏قاپو *5* داشته باشد. مدنیّت در این کشور سر به فلک گذاشته بود و جرأت داده بود حتی نان جدید اختراع کنند *6* و خوردنی‏های ویژه برای سپاه *7*. یک تمدن باستانی باید در چه حدّی از شکوفایی باشد که از بخارات فاضلاب انرژی گرمایی تولید کند؟!
اما مطالعه تاریخ نشان می‏دهد این عظمت با شیب پرسرعتی از دست می‏رود. چرا و به چه علّت؟ چگونه جامعه‏ای با این قدرت علمی و معنوی تسلیم کفار اروپایی گردیده و جان و مال و ناموس خود را وا می‏گذارد؟
این‏جا نیز با بررسی‏های دقیق، ردپای همان مبانی نظری که هندوستان با عظمت را فروپاشید دیده می‏شود. تفکر فردمحور و انزواطلب بودایی و عرفانی که از تأثیرگذاری انسان بر پیرامون خود می‏کاهد و رشد را «درونی» معنا می‏کند، در سرزمین ایران نزج می‏یابد و رواج پیدا می‏کند. از کی و به دست چه کسی؟
عرفان، تصوّف و رهبانیت جایی در مذهب شیعه نداشت. تأکید مکرّر و مؤکّد رسول مکرّم اسلام (ص) و اهل بیت عصمت و طهارت (ع) فضا را برای پیدایش چنین اندیشه‏های درون‏گرایانه‏ای بسته بود. نخبگان و اندیشمندانی هم که در طول تاریخ گرایش‏های عرفانی پیدا می‏کردند، به سرعت توسط بزرگان شیعه دفع می‏شدند و منزوی می‏گردیدند.
اما در اواسط دوره صفویه، درست در زمانی که گالیله *8* داشت کیهان‏شناسی را متحوّل می‏ساخت و دکارت *9* فلسفه مَدرَسی *10* قرون وسطی را، شکسپیر *11* آمده بود تا صنعت رسانه را دگرگون کند، در نوع نمایشی آن، پیش از تولد نیوتن *12*، لایبنیتس *13* و جان لاک *14*، صد سال پیش از پیدایش بریتانیای کبیر *15*، صدرالمتألهین پا به عرصه وجود نهاد. فیلسوفی که به عرفان زبانی علمی بخشید *16*.
عرفان پیش از ملاصدرا وجود داشت، اما بیشتر تحت عنوان «عرفان عملی» *17* مشتمل بر مجموعه‏ای از نسخه‏های رفتاری که سینه به سینه و چهره به چهره از نسلی به نسلی دیگر توسط استاد به شاگرد منتقل می‏شد. کار بزرگ و ماندگار صدرالمتألهین الهام گرفتن از «ابن عربی» *18* در تولید عرفان نظری و شیعی کردن آن بود. وی با نگارش کتاب اسفار اربعه *19*، چهار گام عرفان عملی *20* را در قالب ادبیاتی فلسفی که استفاده از اصطلاحات ابن سینا و فارابی و کندی بود به نحوی آرایش داد که از نظر عقلی قابل قبول به نظر می‏رسید و با عقاید شیعه سازگار. ملاصدرا درباره ابن عربی می‏گوید: «منشأ دیگر تحول دینی در جهان اسلام به حتم عارف کبیر ابن عربی است، که واضع عرفان نظری در جهان اسلام است که به عقیده حقیر [ملاصدرا] اگر باعث رنجش اهل فلسفه نشود مقامی عظیم تر از بوعلی و فارابی دارد.»
در آن عصر و پیش از نشر آراء ملاصدرا، عرفا چهره محبوب و مورد پسندی در میان شیعیان نداشته و پیوسته مورد تکفیر قرار می‏گرفتند. ملاصدرا نیز به انحراف فکری و عملی بیشتر مدعیان تصوّف و عرفان اذعان می‏کرد. اما تلاش او برای عقلانی کردن تفکر عرفانی، اگر چه در بادئ امر با مخالفت‏های شدیدی روبه‏رو شد، با گذر زمان، جای خود را در میان بزرگان شیعه باز کرد و به خصوص در اندیشه پاره‏ای از فقها و اصولیون راه یافت. این بزرگان دریافتند که با شیوه فلسفی بهتر می‏توانند از اصول اعتقادی شیعه دفاع کرده و مسائل و معضلات علم اصول را حل کنند و کم‏کم این پندار شکل گرفت که فهم از روایات و احادیث و حل تعارضات باب تعادل و تراجیح نیز با کمک تفکر فلسفی آسان‏تر می‏شود. بزرگ شدن باب اصول عملیه، علی الخصوص استصحاب، می‏تواند آثار فلسفه در علم اصول فقه را نشان دهد.
شدّت گرایش به عرفان و فلسفه ملاصدرا را می‏توان پس از پایان دوره اخباری‏گری مشاهده کرد. در دوران حیات ملاصدرا، اخباری‏گری *21* حوزه‏های علمیه شیعه را فتح می‏کند و باور جاری بزرگان شیعه می‏شود. علم اصول فقه را طرد می‏کند و عرفان و فلسفه را نیز و 170 سال تفقه عقلانی را به محاق می‏برد. اخباری‏ها آموزه‏های ابن عربی را خلاف باورها و اعتقادات شیعه می‏دانستند و طبیعتاً در این دوران جایی برای نشر اندیشه‏های ملاصدرا نبود. اما پس از آسیب‏های فراوانی که تفکر اخباری‏گری به شیعه زد، در دوره بازگشت، فقها که دوباره باب علم اصول فقه را گشودند، عطشی که به علوم عقلی و استدلالی پیدا شده بود، فضای گسترده‏ای برای رواج و نشر تفکر ملاصدرا گشود. درست در همین زمان فرانسه در حال انقلاب است و انقلاب آمریکا نیز به تحقق پیوسته است. عصر صفویه و افشاریه و زندیه در ایران به پایان رسیده و قاجار بر سر کار آمده است.
حکمت متعالیه مورد قبول قرار گرفت و پاره‏ای از بزرگان را به سمت خود کشید. اما آثار سیاسی و اجتماعی رواج تفکر فلسفی/عرفانی ملاصدرا چه بود؟ کافیست به تاریخ مراجعه کنیم و رویدادهایی را که علمای اسلام و روحانیون در آن نقش داشته‏اند را بر رسیم. نخست فاصله معناداری‏ست که حوزه‏های علمیه از علوم و فنون روز می‏گیرند. «شیخ بهایی» *22* که خود استاد ملاصدرا محسوب می‏شود، حضور پررنگ و فعالی در عرصه سیاست دارد و در جمیع دانش‏های زمان خود صاحب نظر است. اخباریون مشهوری چون «علاّمه مجلسی» *23* نیز نقش‏های اجتماعی پرنفوذی را بازی می‏کنند. اما پس از ظهور و بروز عقلانیّت درون‏گرای عرفانی دیری نمی‏پاید که هیچ نمونه دیگری در میان بزرگان شیعه یافت نمی‏شود و اعتبار و احترام و عظمت علما به کناره‏گیری از زرق و برق دنیا، گوشه‏نشینی و ذکر کرامات و پیشگویی‏ها و علوم غیبیّه از قول و فعل آن‏هاست. تا جایی‏که می‏بینیم در فتنه‏های بزرگ هم کناره می‏گیرند *24* و دخالت نمی‏کنند و این عدم دخالت حمل بر فضل و کرامت می‏گردد. یا در قضیه مشروطه *25* که مداخله از طرف برخی صورت می‏گیرد، باقی طرد و نفی کرده و نهی می‏نمایند و این دخالت‏ها را منکَر تلقّی می‏کنند.
هنگامی که «درون‏محوری» عرفان به فلسفه راه پیدا می‏کند، یقینی که «ابن سینا» *26* در «شفا» *27* سه شرط سخت و دشوار برای تحققش اعلام می‏کند *28*، ناگهان تبدیل به یک «حالت درونی» *29* می‏شود. روش منطقی میراث «ارسطو» *30* نیز که تلاش می‏کرد از طریق حدّ تامّ *31*؛ جنس و فصل، با واقعیت ارتباط برقرار کند و آن را بشناساند، با اصالت یافتن وجود در مبنای حکمت متعالیه، دیگر قادر به ارائه هیچ شناخت قابل تحلیل و ارزیابی‏ای از واقعیت نیست.
این دو نقیصه، حکمت متعالیه را به ابزاری تبدیل کرد که صرفاً می‏تواند لوازمات اوهام و ادراکات باطنی یا شهودی فرد را نشان داده و تعقیب کند. این فلسفه هیچ ابزاری برای شناخت واقعیت ندارد و نظریه «اتحاد عقل و عاقل و معقول» *32* آن در شناخت جهان ماده ناکارآمد است. طبیعتاً اتفاق عجیبی در میان پیروان این فلسفه افتاده است؛ تعارضات و تناقضات غیر قابل حل.

-----------------------------------
*  پررونق‏ترین دوره احداث و مرمت کاروانسراها را می‏توان دوره صفویه دانست. در این دوران بود که شاه عباس یکم با توجه به تدبیر خود، تصمیم به بازسازی و احیای جاده ابریشم نمود و یکی از الزامات این کار را احیای کاروانسراها می‏دانست. پژوهشگران همین موضوع را یکی از دلایل اشتهار بیشتر کاروانسراها به کاروانسرای شاه عباسی می‏دانند.
**  بازرگانی در عصر صفویان هم به صورت مبادله‏ کالا با کالا و هم مبادله‏ کالا با پول نقد (سکه‏ نقره‏ صفوی یا خارجی) صورت می‏گرفت. بازرگانان عمده برای انجام کارهای تجاری، نمایندگی داشتند که به نقاط گوناگون سفر می‏کردند. برخی از بازرگانان در کشورهای دور مانند سوئد و چین فعالیت تجاری داشتند. بازرگانان به خاطر حمایت حکومت، از اعتبار بالایی برخوردار بودند. تجارت داخلی در دست تاجران ایرانی مسلمان بود. یکی از محصولات عمده صادراتی، ابریشم بود. بازرگانان ارمنی، انگلیسی و هلندی، در صدور ابریشم خام ایرانی با یکدیگر رقابت می‏کردند. غیر از ابریشم و پارچه، تیماج، پشم شتر و گوسفند، چرم، ظروف مدل چینی، مصنوعات طلا و نقره، قالی و سنگ‏های قیمتی، به کشورهای اروپایی صادر می‏شد. در مقابل، از آن جا ماهوت و منسوجات، جام، آینه و شیشه‏ پنجره، اجناس فلزی تجملی، چراغ و کاغذ تحریر وارد می‏شد. شاه عباس اول در توسعه بازرگانی مؤثر بود. یکی از کارهای مهم این پادشاه، برقراری روابط تجاری با کشورهای خارجی بود. از دیگر کارهای شاه عباس، توسعه بندرهای هرمز و جرون (بندرعباس) و برقراری امنیت در این مناطق مهم تجاری بود. این اقدامات موجب گسترش روابط تجاری با کشورهای خارجی شد، تا بدان جا که گاهی بیش از 300 کشتی در بندر هرمز لنگر می‏انداختند. بندرعباس و اصفهان نیز از مراکز مهم فعالیت بازرگانان هند، پرتغال، هلند و انگلستان بودند. در دوره‏ صفویه، امتیازات و تسهیلات زیادی مانند مصونیت قضایی و معافیت گمرکی، برای بازرگانان اروپایی قائل شدند. بازرگانان خارجی اجازه‏ صدور هر نوع کالا، به جز اسب را داشتند. از جمله عوامل توسعه‏ بازرگانی، امنیت راه‏ها بود. بازرگانان باید عوارض راهداری و مالیات گمرکی (به میزان 10 درصد قیمت کالا) می‏پرداختند. علاوه بر این، برای آن که کالا زودتر ترخیص شوند، 4 درصد به «شهبندر» پرداخت می‏شد.
***  منارجنبان یکی از آثار تاریخی اصفهان است که در سال 1362 از خمینی شهر جدا و به اصفهان ملحق شد. این بنا در سال 716 قمری ساخته شده و عارفی به نام «عمو عبدالله کارلادانی» در آن به خاک سپرده شده‏است. کارلادان یکی از روستاهای معروف منطقه ماربین باستان است. نکته قابل توجه درباره‏ این بنای تاریخی این است که با حرکت دادن یک مناره، مناره دیگر نیز به حرکت و جنب و جوش می‏آید. ایوان منارجنبان یکی از آثار تک ایوانی دوران ایلخانی است که به سبک مغول ساخته شده؛ ولی شکل مناره‏ها نشان می‏دهد که آن‏ها را اواخر دوره صفویه به ایوان اضافه کرده‏اند. دلیل حرکت این بنا مدت هاست برای دانشمندان سؤال بوده و بسیاری هنوز هم می‏گویند هیچ دلیل منطقی ای برای این حرکت وجود ندارد.
*2*  کلمه مادی، در گویش عامیانه مردم اصفهان به جوی بزرگ و مجرای آبی گفته می‏شود که از رودخانه برای زراعت و کشاورزی و یا مصرف شرب اهالی شهری جدا می‏شود و این واژه به لفظ فارسی قدیم به معنای ممر و مجرای آبی است که از رودخانه کوچک‏تر و از نهر بزرگ‏تر باشد. در زمان‏ صفویه‏ بر اثر رشد جمعیت‏ و توسعه‏ شهر و نیاز بیش‏ از پیش‏ به‏ آب‏، برای‏ تقسیم ‏آب‏ زاینده ‏رود از وجود دانشمند معروف‏ شیخ‏ بهایی‏ استفاده‏ نمودند. طومار شیخ‏ بهایی‏ در سال‏ 923 هجری‏ قمری‏ در زمان‏ شاه‏ طهماسب‏ صفوی‏ تنظیم‏ و مورد استفاده‏ قرار گرفت‏. «تقسیم‏ آب‏ زاینده‏ رود که‏ به‏ نام‏ طومار منسوب‏ به‏ شیخ ‏بهایی‏ معروف‏ است‏ و یگانه ‏تقسیم‏ نامه‏ کامل‏ بر جای ‏مانده‏ از زمان های‏ دور در مورد بهره‏ گیری‏ از آب‏ این‏ رودخانه‏ محسوب‏ می‏شود، شامل‏ یک‏ صفحه‏ (حکم‏ شاه‏ و روش‏ محاسبه‏ و مدیریت‏ آن‏)، دو صفحه‏ قواعد کلی ‏اجرایی و 24 صفحه‏ ریز حقابه ‏های‏ بلوکات‏ و روستاهای‏ مختلف‏ حوزه ‏آبخور رودخانه و جمعاً 27 صفحه‏ است.» ‏بر اساس‏ این‏ تقسیم ‏نامه‏، آب‏ رودخانه‏ طی‏ چهار مرحله‏ تقسیم‏ به‏ آخرین‏ سطوح‏ اراضی ‏آبخور آن‏ می‏رسد.



[پاورقی‌ها ادامه دارد...]

جمعه 103 اردیبهشت 7

امروز:  بازدید

دیروز:  بازدید

کل:  بازدید