به بهانه غزّه خانه داری یا نداری اتحادیه مستقل خبرنگاران فقر ِ عمومی و عمومیّت ِ فقر رابطه فاصله طبقاتی با استبداد

[بیشتر]

فقه هوش مصنوعی فهرست فصوص و فتوحات ما چند روح داریم؟ چه شود؟ سارق ِ خدمتگزار

[بیشتر]

• روش محاسبه سود وام بانکی
• مسأله شناخت
• تأمین امام جماعت
• اصول تربیت فرزند
• انرژی‌های غیرهمسو
• مسیر مرجعیّت
• خانواده؛ دشمن کاپیتالیسم
• هویّت ِ بورس
• عشق و فقه
• نواقص العقول
• من؛ مسئول
• فهم غلط از استخاره
• درمان ِ سازمان ِ تنبل
• تحولات اقتصاد کلان
• اولین نرم‌افزار من
• انقلاب در ساختارها
• پول در بانک
• سازمان جبهه
• آسیب فعالیت فرهنگی
• سامانه خانواده
• چرا تعدّد زوجات نه
• هدف ِ ازدواج
• چه کنیم؟
• سبک زندگی
• نسبت عقل و دین
• حل مشکل جبر و اختیار
• پارادوکس طلبه برنامه نویس
• سفرنامه خاورمیانه

[بیشتر]

اگر خواننده بازگردد رأی ِ مخفی دستاورد تحصیلی شدّت ِ عدالت رشد

[بیشتر]

تلاش موفق شهید صدر و تلاش ناموفق شهید مطهری
«شهید صدر» * این را یافت. کتاب «اقتصادنا» ** را برای همین نوشت. این کتاب سه فصل دارد که در فصل نخست اقتصاد سرمایه‏داری و در فصل دوم اقتصاد اشتراکی یا همان سوسیالیستی نقد می‏شود. فصل سوّم هم به اقتصاد اسلامی می‏پردازد. مهم‏ترین عنصری که در زنجیره ساختار اقتصاد غربی مورد توجه شهید صدر قرار می‏گیرد «انحصار زمین» است. او ادله شرعی و فقهی فراوانی ارائه می‏کند که در اسلام مالکیت زمین مشروط است و بسیاری از زمین‏ها در تملّک افراد نمی‏آیند. این پاشنه آشیل نظام سرمایه‏داری‏ست. او کتاب خود را به زبان عربی نگاشت و سال‏ها بعد که به فارسی ترجمه شد، چندان مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفت.
اما «شهید مطهری» *** وضعیت دیگری داشت. وی نیز عباراتی شبیه به شهید صدر دارد. در یادداشت‏های اقتصادی خود می‏نویسد: «نظر اسلام در مورد اقتصاد مبتنی است بر یک اصل فلسفی و آن این‏که زمین و منابع اوّلیه برای بشر، یعنی برای این‏که زمینة فعّالیت و بهره برداری بشر قرار بگیرد، آفریده شده است: «ولقد مکناکم فی الارض و جعلنا لکم فیها معایش قلیلا ما تشکرون (اعراف:10)؛ و همانا شما را در زمین مأوا دادیم و در آن برای شما روزی‏ها قرار دادیم و چه کم شکرگزاری می‏کنید» در هیچ‏کدام از این دو عامل، یعنی عامل مورد استفاده و عامل استفاده کننده نباید موجبات حبس و تعطیل و رکود فراهم شود… کسی نباید گمان کند که اگر مالک خصوصی مالی شد، اختیار مطلق دارد می تواند آن را حبس کند؛ زیرا مطابق آن‏‏چه گفتیم، خداوند، انسان را فاعل، و منابع اوّلیه را قابل آفریده است، و این قوّة فاعلی خواسته که از آن مادّة قابله استنتاج کند. خود زکات برطلا و نقره عنوان جریمه دارد؛ لهذا علی علیه‏السلام فرمود: انکم مسؤولون حتی عن البقاع والبهائم» *2*
بنابراین در نظر شهید مطهری نیز، مانند شهید صدر، اگر فردی زمینی را رها کند و در آن نه بنایی بسازد و نه کشاورزی کند و اگر هم بنایی ساخته، نه خود ساکن شود و نه منفعت سکونت در آن را واگذار کند، این زمین از ملکیت وی خارج می‏شود و هر شخص دیگری یا حکومت اسلامی می‏تواند آن را تصرّف کند و به بهره‏برداری برساند. زمین عنصر مهمی در زنجیره عناصر نظام سرمایه‏داری‏ست که اگر تحلیل شود و قوانین آن اصلاح شده، به اسلام بازگردد، از اساس ساختار اقتصاد لیبرال را بر هم می‏زند.
برخورد با شهید مطهری اما متفاوت بود. پس از شهادت ایشان این یادداشت‏ها توسط برخی از روزنامه‏ها منتشر شد و مخالفت‏های شدیدی را برانگیخت. چون این نگاره‏ها در تقابل با نظام سرمایه‏داری بود، توجیهی شد تا دیدگاه وی را به رویکرد سوسیالیستی نزدیک کند. حرف‏ها و سخن‏هایی علیه شهید مطهری به راه افتاد: «مطهری التقاطی است «یا» مارکسیسم زده است».
یادداشت‏های وی بعدها در قالب یک کتاب منتشر شده که در فصل سوّم از بخش اول آن عنوان «سرمایه‏داری جدید» ذکر شده است. استاد در این فصل سرمایه‏داری جدید را «رأس و رئیس مسائل مستحدثه(یا نوپدید)» معرفی می‏کنند و با نقد شیوه رایج اجتهاد، در این زمینه می‏نویسند: «فقهای عصر، از مسائل بانک و بیمه و چک و سفته به عنوان مسائل مستحدثه کم و بیش بحث‏هایی کرده و می‏کنند ولی توجه ندارند که رأس و رئیس مسائل مستحدثه، خود سرمایه‏داری است. زیرا ابتدا چنین تصور می‏رود که سرمایه‏داری یک موضوع کهنه قدیمی است که شارع اسلام برای آن، حدود و موازین مقرر کرده است. تجارت، اجاره، مستغلات، مزارعه، مضاربه، مساقات، شرکت‏ها، همه اینها سرمایه‏داری است که در اسلام برای آنها احکام و مقرراتی تعیین کرده(شده) است. اما اینکه مقدار سرمایه کمتر یا بیشتر باشد ربطی به مطلب ندارد. ولی حقیقت مطلب اینطور نیست. سرمایه‏داری جدید یک پدیده جداگانه و مستقل و بی‏سابقه‏ای است و جداگانه و مستقلاً باید درباره آن اجتهاد کرد». در همین فصل، برهان مارکسیسم بر نامشروعیت سرمایه‏داری جدید را رد می‏کنند و سپس خود از منظری متفاوت و البته ریشه‏ای‏تر، به عدم مشروعیت سرمایه‏داری جدید فتوا می‏دهند.
دیدگاه‏های شهید مطهری دچار سوء برداشت شدند و به همین جهت مخالفت‏هایی را در میان بزرگان روحانیت بر انگیختند و در نهایت در آن زمان، از انتشار یادداشت‏های ایشان جلوگیری شد. آن‏ها تصوّر کرده بودند مخالفت شهید مطهری با «سرمایه‏داری» به معنای مخالفت با مالکیت خصوصی مورد نظر اسلام بوده و در نتیجه در غلتیدن به نظام سوسیالیستی و اشتراکی‏ست.
«آیت‏الله معرفت» *3* هم مقاله *4* مفصلی در موضوعی مرتبط نوشته و از اساس، مالکیت خصوصی زمین را خلاف ادله شرعی اسلامی دانسته است. دقّت‏های ایشان بیشتر فقهی بوده و جای تردید و شکی باقی نمی‏گذارد.
به صورت خلاصه، نظام سیاسی‏ای که اقتصاد در آن محور است و در اقتصاد نیز کلید توسعه بر اساس طرح آدام اسمیت «انباشتگی سرمایه» است و سرمایه نیز تبدیل شده به برات‏ها و حواله‏هایی اعتباری و بدون پشتوانه حقیقی که اساس محاسبه تورّم و نرخ و سرعت بی‏ارزش شدن این اَسناد جعلی، «ربا» است، در چنین ساختاری مهم‏ترین عنصر قدرت مبتنی بر نقدشوندگی «وام»های ربوی‏ست. این نقدشوندگی از طریق گرو و رهن میسّر می‏شود و هیچ رهن و گرویی بادوام‏تر و پایدارتر از «زمین» و «ملک» نیست و این تنها از طریق «انحصار زمین» حاصل می‏شود. پس انحصار مالکیت زمین پاشنه آشیل نظام سرمایه‏داری‏ست و اگر آن را از زیر برج عاج آن بیرون بکشیم، تمام سرمایه‏داری آناً فرو می‏پاشد و چیزی از آن باقی نمی‏ماند. همین است که ترومن اولین نفوذ اقتصادی در ایران را «اصلاحات ارضی» قرار می‏دهد. فاجعه‏ای که تحت عنوان «انقلاب سفید شاه و مردم» *5* در این کشور روی داد. باور کردنی نیست که بخش مُعظَم همان قوانین استثماری همچنان در کشور ما رسمیت دارد و در دادگاه‏ها مورد ارجاع حقوقی و قضایی قرار می‏گیرد!

--------------------------------
*  سید محمدباقر صدر (زاده‏ 1313 / 1353 (قمری) - درگذشته‏ 1359 /1400 (قمری)) فقیه، اصولی، مجتهد، فیلسوف، اندیشمند، مرجع تقلید مبتکر و نظریه‏پرداز شیعه و سیاستمدار عراقی بود. از او گاه به لقب شهید خامس و سید ذبیح القفا نیز یاد می‏شود. در سال 1365 (قمری) که دوازده ساله بود به همراه برادرش سید اسماعیل به نجف رفت تا نزد استادان حوزه علمیه آن شهر به تحصیلات عالی بپردازد. او بخشی از سطوح را نزد برادرش آموخت. دوره عالی فقه و اصول را نزد سید ابوالقاسم خویی و شیخ محمدرضا آل یاسین گذراند. فلسفه اسلامی (اسفار ملاصدرا) را از صدرا بادکوبه‏ای آموخت و در کنار آن فلسفه غرب و نظرات فلاسفه غیرمسلمان را هم آموخت. گفته شده وی در دروس علامه جعفری در این زمینه شرکت کرده‏است. او در فلسفه، اقتصاد، منطق، اخلاق، تفسیر و تاریخ نیز مطالعه و تحقیقاتی داشت. وی را می‏توان بنیانگذار منطق استقرائی در حوزه دانست.
**  اقتصادنا، سیدمحمدباقر صدر، ناشر بوستان کتاب قم، 1387
***  مرتضی مطهری (زاده‏ 13 بهمن 1298 برابر با 3 فوریه 1920 میلادی در فریمان - ترورشده‏ 11 اردیبهشت 1358 در تهران) روحانی شیعه، استاد فلسفه‏ اسلامی و کلام اسلامی و تفسیر قرآن، عضو هیئت موتلفه اسلامی و از نظریه‏پردازان نظام جمهوری اسلامی ایران بود. وی قبل از انقلاب سال 1357 استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران بود. بعد از انقلاب به ریاست شورای انقلاب منصوب شد. سید روح‏الله خمینی علاقه‏ زیادی به وی داشت، تا بدانجا که بعد از مرگش گفت: «فرزند عزیزی را که پاره‏ تنم و حاصل عمرم بود، از دست دادم»
*2*  مرتضی مطهری، نظری به نظام اقتصادی اسلام، انتشارات صدرا، 1368
*3*  محمدهادی معرفت (1309-1385ش) از عالمان شیعه و محققان علوم قرآنی است. در کربلا متولد شد و خاندانش از نوادگان شیخ عبدالعالی میسی هستند. تحصیلات حوزوی را در حوزه‎های علمیه کربلا، نجف و قم گذراند و سپس در کنار فقه و اصول، توان خود را در تفسیر و علوم قرآن گذارد. کتاب‏هایی از وی در این عرصه باقی مانده، که مجموعه ده جلدی التمهید و صیانة القرآن من التحریف و التفسیر و المفسرون از جمله آن‏هاست. محمد هادی معرفت در دی 1385ش درگذشت و در حرم حضرت معصومه به خاک سپرده شد.
*4*  مالکیت زمین در منابع اسلامی، محمدهادی معرفت، اندیشه حوزه، 1374، شماره 2: «موضوع این نوشتار، بحث درباره مسأله زمین است:آیا آباد نمودن آن موجب ملکیت می‏شود یا صرفا حق اولویت می‏آورد؟صریح کلمات فقهای بزرگی همچون شیخ، محقق، علامه، شهید و مانند ایشان، صرف حق است، و نیز ظاهر کلمات دیگران بر همین است، زیرا گرچه تعبیر به ملک کرده‏اند، ولی مقصودشان ملک تبعی(تبعا للآثار) می‏باشد و به قول شهید ثانی، ملکیت غیر تامه.دلیل آن است که همگی قائلند که ولی امر مسلمین در صورت ظهور و قدرت، می‏تواند از آنان خلع ید کند.لذا پی می‏بریم که همچنان، این گونه اراضی بر ملک امام باقی بوده، و احیای آن از سوی دیگران موجب خروج از ملک امام نگردیده است. این بحث با این برداشت، کاملا بی‏سابقه است و در آن سعی شده با دقت و احتیاط لازم، عمیقانه مسائل دنبال شود، و مطالب در چهارچوب فقه استدلالی سنتی با همان روش تحقیقی سلف عرضه گردد، لذا از جاده مستقیم دلالت کتاب و نصوص صحیح و صریح اهل بیت علیهم السّلام پا فراتر نهاده‏ایم.امید است پسند اهل تحقیق واقع گردد و مقبول درگاه احدیت قرار گیرد.»
*5*  انقلاب سفید یا انقلاب شاه و مردم نام یک سلسله تغییرات اقتصادی و اجتماعی شامل اصول نوزده‏گانه است که در دوره‏ پادشاهی محمدرضا شاه پهلوی و با یاری نخست وزیران وقت علی امینی، اسدالله علم، حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا در ایران به تحقق پیوست. انقلاب سفید در مرحله‏ نخست، پیشنهادی شامل شش اصل بود که محمدرضا شاه در کنگره‏ ملی کشاورزان در تهران و در تاریخ 21 دی ماه 1341 خورشیدی خبر اصلاحات و همه‏پرسی را برای پذیرش یا ردّ آن به کشاورزان و عموم مردم ارائه داد. پس از آن و در تاریخ 6 بهمن 1341 عموم مردم نیز در یک همه‏پرسی سراسری، به اصلاحات رأی مثبت دادند. شاه این اصلاحات را انقلاب سفید نامید زیرا انقلابی مسالمت‏آمیز و بدون خون‏ریزی بود.


[ادامه دارد...]

جمعه 103 اردیبهشت 7

امروز:  بازدید

دیروز:  بازدید

کل:  بازدید