پاره‌اي انديشمندان آنگاه كه به قاشق درون ليوان شربت خود نگريستند و آن را شكسته ديدند، به محسوسات و يافته‌هاي خود آن‌چنان مشكوك شدند كه هر شناختي را غيرقابل اعتماد پنداشتند، زيرا همه ادراكات را از مناشئ حسي مي‌دانستند. پاره‌اي ديگر نيز به قدري بر عقل خود متكي بودند كه درك خود را ناب و قطعي و زوال‌ناپذير مي‌دانستند. گروه دوم هلاك شدند، چون واقعيت را نديدند و كم‌كم پندارهاي خود را معبود گرفتند، هر چه تعقل كردند، چون عقل خود را تامّ و تمام و كاشف از واقعيت و حقيقت مي‌دانستند، تمامي براهين خود را صحيح فرض كردند. گروه اول اما كاركردگرا شدند و تجربه را محور رفتارهاي خود قرار دادند، دست از قضاوت بر اساس حقيقت برداشتند و قضاوت كاربردي را حاكم كردند. وقتي راه بر واقعيت را بسته ديدند، عصاي تجربه دست گرفته و هر چه صلاح خود تشخيص مي‌دادند مبناي عمل كردند. لذت براي اينان اصيل شد و تبديل به معبودي براي حيات مادي و دنيوي آنان گرديد. حس درون خود و خواسته‌هاي نفساني خود را مبدأ نگرش و شناخت خود قرار دادند. ولي حكيم متأله ادعيه سجاديه را خوانده است و به خدايي اعتقاد دارد كه او خود را به انسان شناسانده و ترتيبي مقرّر فرموده كه اعجازش بر هر منكري حجّت تمام كند. حجّت‌تمام‌شده از دو حال خارج نيست؛ يا بر انكار خود باقي مي‌ماند، كه ديكر جحد است و لج‌بازي و يا برمي‌تابد و تسليم مي‌شود. تسليم‌شونده را نيز دو حالت است؛ يا در عمل پاي گفتار مي‌ماند و يا عمل را خلاف مي‌كند؛ عمل‌خلاف‌كننده نيز بر دو طريق است؛ يا آگاهانه عمل را نادرست كرده و يا التفات نداشته. خداوند آن‌چنان لطف و كرم دارد كه اين دسته آخر را معمولاً با علائم و نشانه‌هايي ملتفت مي‌نمايد، اگر چه ممكن است زمان بگيرد و مدتي طول بكشد. إن‌شاءالله خطاها و رفتارهاي غلط و نادرست ما از اين دسته آخر باشد كه خداوند به تدريج راه صحيح را نشانمان دهد و ملتفت‌مان كند به نادرستي عمل‌مان. تشكر از همراهي شما و نظرات صريح‌تان.