شما نفوذ غرب را چه زماني در نظر گرفته‌ايد؟ شواهدي كه من در كتاب‌ها ديده‌ام، به دوران صفويه باز مي‌گردد، قرن 16 و 17 ميلادي. نام مستشاران غربي در دربار صفويان ديده مي‌شود. غرب خيلي پيش از آن‌كه ما تصوّر مي‌كنيم در شرق نفوذ كرد و آن‌چه اواخر دوران قاجار به چشم مي‌آيد از تسلّط غرب، آثار صد سال تلاش براي نفوذ است. به قول سيدجمال تفكر ناتوراليسم (نيچريسم) با رنسانس در قرن 16 ميلادي پديدار مي‌گردد و غرب مدرن را مي‌سازد و ايشان در مقاله نيچر خود نفوذ غرب در بلاد اسلامي را با ورود تفكر ناتوراليسم هم‌زمان مي‌دانند، يعني ابتدا اين تفكر را رواج دادند و سپس لشكركشي كردند! روزي كه شاه عباس توپخانه و كشتي جنگي از انگليس خريد، تا با مسلمانان عثماني بجنگد، پيش از آن استعمار ورود خود را آغاز كرده بود!