چندي پيش مقاله‌اي مي‌خواندم كه متضمن جمله‌اي از انيشتين بود: «نظريه است که تعيين مي‌کند توان ديدن چه چيزهايي را داريد» (برلين:1962) اين را داشته باشيد. اما فلسفه؛ علماي اين علم موضوع آن را «هستي» مي‌دانند. فلسفه از زمان سقراط كه خود را فيل‌سوف (دوست‌دار دانش) ناميد مشتمل بر تمامي علوم بشري بود كه شامل رياضيات و طبيعيات (فيزيك و علوم مرتبط) نيز مي‌شد، حتي علوم انساني را هم در بر مي‌گرفت. اما يك علم أعلي در تقسيم‌بندي علوم قرار داشت كه موضوعات ساير علوم را ثابت مي‌كرد و توصيف مي‌نمود: «هستي». اين علم را فلسفه أولي ناميدند. فلسفه‌اي كه امروز گفته مي‌شود همين علم است، علمي كه قرار بود «حقيقت وجود» را تبيين نمايد. از زمان ارسطو «متافيزيك» ناميده شد، نه از اين بابت كه خارج از فيزيك است و غيرحقيقي، بلكه از آن رو كه در كتاب ارسطو بعد از «طبيعيات» به آن پرداخته شده است. شارحين وقتي آدرس مي‌دادند مي‌گفتند: «مباحث مابعدالطبيعه»! يعني آن‌چه پس از بحث فيزيك در كتاب ارسطو واقع شده! فلسفه را امروز علم «هستي‌شناسي» نيز مي‌نامند، ولي مگر فيزيك امروز چيزي جز «هستي‌شناسي» است؟! اگر مباحث فلسفي خيلي انتزاعي به نظر مي‌رسد، به تبع منطق انتزاعي‌اي است كه هزاران سال پيش وجود داشته و همچنان بر فلسفه سايه انداخته است. فيزيك نيز در هزاران سال پيش «انتزاعي» بود. همان زمان كه تامسون هستي را هندوانه‌اي ترسيم مي‌نمود و اتم را غيرقابل شكافتن مي‌پنداشتند! امروز اما فيزيك، تجربي شده است. تمامي علوم اصلاً تجربي شده است. ماترياليسم بشر را به اين نقطه رسانده است و مكاتب پوزيتويستي... در هر صورت فلاسفه غرب متأخر «استقرا» را تنها راه شناخت «واقعيت» پنداشتند. فارغ از اين‌كه شهيد صدر نيز نظريات مشابهي در كتاب منطقي خود دارد، اما ساير فلاسفه پيرو ملاصدرا همچنان استقرا را بي‌ارزش مي‌دانند. بدون هيچ قضاوتي نسبت به كارآمدي و قابل اتكا بودن روش تجربي، روشن است كه فيزيك امروز با فلسفه ديروز در موضوع اشتراك دارند: «هستي»!