به بهانه غزّه خانه داری یا نداری اتحادیه مستقل خبرنگاران فقر ِ عمومی و عمومیّت ِ فقر رابطه فاصله طبقاتی با استبداد

[بیشتر]

فقه هوش مصنوعی فهرست فصوص و فتوحات ما چند روح داریم؟ چه شود؟ سارق ِ خدمتگزار

[بیشتر]

• روش محاسبه سود وام بانکی
• مسأله شناخت
• تأمین امام جماعت
• اصول تربیت فرزند
• انرژی‌های غیرهمسو
• مسیر مرجعیّت
• خانواده؛ دشمن کاپیتالیسم
• هویّت ِ بورس
• عشق و فقه
• نواقص العقول
• من؛ مسئول
• فهم غلط از استخاره
• درمان ِ سازمان ِ تنبل
• تحولات اقتصاد کلان
• اولین نرم‌افزار من
• انقلاب در ساختارها
• پول در بانک
• سازمان جبهه
• آسیب فعالیت فرهنگی
• سامانه خانواده
• چرا تعدّد زوجات نه
• هدف ِ ازدواج
• چه کنیم؟
• سبک زندگی
• نسبت عقل و دین
• حل مشکل جبر و اختیار
• پارادوکس طلبه برنامه نویس
• سفرنامه خاورمیانه

[بیشتر]

اگر خواننده بازگردد رأی ِ مخفی دستاورد تحصیلی شدّت ِ عدالت رشد

[بیشتر]

جبرِ تحوّل
رشد بشر هرگز متوقف نشده. همین دلیل بوده که در ازمنه مختلفه انبیاء متعدده ارسال شده‏اند. هر دوره‏ای رسولی و هر رسولی، مسلکی متعالی‏تر از گذشتگان. قدم‏قدم بنا بوده تا انسان را به رشد برسانند و قرب الی الله.
تحوّل و تغییر جبری‏ست و خارج از اختیار بشر. ما نمی‏توانیم جلوی آن را بگیریم و مانع آن شویم. نباید هم. ما باید با تحوّلات و پیشرفت‏ها همراه شده و آن را در خدمت بندگی خدا در آوریم. اگر کوتاهی کنیم، حرکتی که به سمت رشد بشر است کند می‏شود و پیشرفت‏هایی که باید در آینده رقم بخورد، به تأخیر می‏افتد. نه این‏که نیافتد، دیرتر شاید. باید زمان خود را بشناسیم، از گذشته درس بگیریم و برای تحوّل برنامه‏ریزی کنیم.

فقهای محدّث
تحوّلات فقه شیعه و فقهای آن نیز پیوسته روی داده. به آغاز آن‏که بنگریم، با محدّثین بزرگی روبه‏رو می‏شویم؛ علی‏ابن‏ابراهیم صاحب تفسیر قمی، شیخ صدوق و پدرش ابن بابویه، کلینی صاحب کافی، ابن قولویه استاد شیخ مفید.
این بزرگان بیش از آن‏که فقیه باشند، فقه مصطلح امروزی، راوی حدیث بودند. در دوره‏ای که حدیث و روایت آن به تنهایی می‏توانست پاسخگوی نیازهای مردم مؤمن و معتقد به ولایت اهل بیت عصمت و طهارت (ع) باشد.

اجتهاد در شیعه
تحوّل اما رخ داد. شیخ مفید واژه «اجتهاد» را تطهیر کرد و از آن‏چه مرسوم میان عامّه بود نجات داد. اجتهاد دیگر اجتهاد به رأی نبود. اجتهاد عملی فقیهانه شد، تا زوایای کمتر آشکار حدیث را دریابد و مشکلاتی را که با ظاهر حدیث حل نمی‏شد، از رهگذر منظومه احادیث و تعامل آن‏ها و بهره‏گیری از قواعد عقلی حل کند. اگر این تحوّل صورت نمی‏پذیرفت، دوره غیبت و عدم حضور معصوم (ع) مشکلات مهمی در کشف احکام شرعی از احادیث پدید می‏آورد.
شیخ مفید، سیدمرتضی علم الهدی، سلاّر دیلمی داعیه‏دار عصر طلایی آغاز فقه مصطلح و اجتهادی در شیعه بودند. بابی که تا پیش از آن‏ها باز نبود در قرن چهارم هجری قمری به روی ما گشوده شد.

اولین حوزه علمیه شیعی
اما تا پایان این دوره، همچنان فقهای شیعه حوزه علمیه مستقلی از دستگاه علمی فقه عامه نداشتند و نظام آموزشی مستقلی تدارک نکرده بودند.
شیخ طوسی، شیخ الطائفه، تحوّلی بزرگ‏تر را رقم زد و بنای حوزه علمیه شیعی را در نجف اشرف بر پا داشت. جامعه شیعه انسجام بیشتری یافته، حمایت از فقه و فقیه زیاد شده، فرصتی طلایی تا دستگاه علمی قدرت یابد.
 قرن پنجم هجری عصری شد که طلاب علوم دینی می‏توانستند در حوزه علمیه نجف اشرف به تحصیل فقه اهل بیت (ع) بپردازند و به مدارج علمی اعلی در اجتهاد دست یابند. آن‏چه امروز به نام حوزه می‏شناسیم، میراثی از این تحوّل بزرگ به دست این فقیه بزرگ است.
علاوه بر این، شیخ مکتب جدیدی را در فقه شیعه پی ریخت. پختگی و جامعیت و گستردگی تحوّلی که در علم اصول فقه و به تبع آن در فقه بنا نهاد. نخستین کتاب‏های اصولی در این دوره تدوین شد.

تقلیدِ مجتهدین*
عظمت فقهی شیخ طوسی تا صد سال بر حوزه علمیه نجف سایه انداخت. تمامی شاگردان وی و شاگردان آن‏ها آراء فقهی شیخ را تکرار می‏کردند و تغییری در آن‏ها را بر نمی‏تافتند. این امر پاسخگویی به نیازهای جامعه را دشوار ساخت. زمان که گذشت، نیازهای جدید که آمد، دیگر فتاوای شیخ کافی نبود. اما شاگردان شیخ همچنان بر آراء وی ابرام داشتند.
در قرن ششم هجری قمری، ابن ادریس حلّی این دوره فترت اجتهادی را شکست. او فقه را وارد مرحله جدیدی کرد و راه را برای نقد دیدگاه‏های شیخ گشود. از رهگذر این تحوّل، بزرگانی چون محقق حلّی وارد فقه شیعه شدند و آثار پربرکتی بر جای نهادند.
محقق حلّی و خواهرزاده او علاّمه حلّی و فرزند علاّمه؛ فخرالمحققین، همچنین شهید اول شاگرد فخرالمحققین دیگر فقهایی بودند که راه اجتهادی باز شده توسط ابن ادریس را پی گرفتند و در سده‏های بعد، فقه شیعه را به تعالی رساندند.

--------------------------
* در نگارش بخش‌های تاریخی این نوشته از مباحث طرح شده در رادیوی معارف تحت عنوان «بررسی تحوّلات فقه امامیه» در سال 1394 توسط استاد اکبرنژاد استفاده کرده‌ام.

[ادامه دارد...]

جمعه 103 فروردین 31

امروز:  بازدید

دیروز:  بازدید

کل:  بازدید